W Polsce śmierć w wyniku samobójstwa to wciąż temat tabu – nie potrafimy mówić o swoich uczuciach, obawach, panuje wiele fałszywych poglądów na temat osób, które próbują odebrać sobie życie. Trudno nam rozmawiać z ludźmi, którzy chcieli sami zdecydować o momencie i sposobie swojej śmierci i z tymi, którzy w wyniku samobójstwa stracili bliskich. A powinno się o tym rozmawiać.
Według raportów policyjnych w 2020 roku 5165 osób popełniło samobójstwo. W poprzednich kilku latach dane te były podobne. To oznacza, że codziennie średnio 15 osób odebrało sobie życie, w tym 12 stanowili mężczyźni. Szacuje się, że trauma związana z taką decyzją bliskiej osoby z rodziny lub grona przyjaciół dotyka około 20 osób. A według znawców problemu średnio aż 8 osób na 10 podejmujących próby samobójcze komunikuje to wcześniej w sposób jednoznaczny lub dwuznaczny.
Jak to wyłapać w codziennym pędzie? Jak rozmawiać z człowiekiem, który ma myśli samobójcze? Jak wspierać ludzi, którzy są dotknięci traumą po samobójczej śmierci bliskich? Gdzie szukać wiedzy na temat samobójstw i pomocy dla osób, o których życie się obawiamy, które według nas mogą podjąć próbę samobójczą?
– Każdy z nas może uratować życie osoby zagrożonej samobójstwem, okazując tej osobie życzliwość i poświęcając jej swój czas oraz uwagę – mówi dr Halszka Witkowska, suicydolożka, pomysłodawczyni i koordynatorka internetowej platformy edukacyjno-pomocowej „Życie warte jest rozmowy”. – Oczywiście na pewnym etapie profesjonalna pomoc może być nieunikniona, ale każdy z nas może wyciągnąć pomocną dłoń do osoby w kryzysie i wesprzeć ją w trudnym momencie.
Platforma „Życie warte jest rozmowy” ruszyła zaledwie kilka tygodni temu. W ciągu miesiąca stronę odwiedziło ponad 14 tysięcy użytkowników, co świadczy o ogromnym zapotrzebowaniu na wiedzę w zakresie pomocy osobom w kryzysie psychologicznym oraz takim, które podjęły próbę samobójczą lub w wyniku samobójstwa straciły kogoś bliskiego.
Na stronie są trzy ważne sekcje: „Chcę pomóc komuś”, „Potrzebuję pomocy”, „Strefa wiedzy”.
Pomoc dla osób w kryzysie samobójczym
Dla osób potrzebujących pomocy stworzono wyszukiwarkę miejsc w całej Polsce, w których można uzyskać bezpłatną pomoc psychologiczną, psychiatryczną oraz prawną. Działa również adres mailowy, na który można napisać o swoim problemie i anonimowo uzyskać wsparcie online specjalistów.
Pozytywnym bodźcem dla osób mających ambiwalentny stosunek do życia mogą być także historie ludzi, którzy przezwyciężyli kryzys po próbie samobójczej. Zostały umieszczone w zakładce „Przywróceni życiu”.
Ważne dla osób z otoczenia są wskazówki z działu „Samobójstwo, próba samobójcza – pomoc w 10 krokach”. Rady są uzależnione od sytuacji i uwzględniają potrzeby osób w kryzysie samobójczym i tych, które przeżyły próbę samobójczą. Przede wszystkim specjaliści zachęcają, aby rozmawiać, ponieważ samobójstwo nie powinno być tematem tabu.
Jeśli ktoś próbował odebrać sobie życie, nie należy zakłamywać rzeczywistości, negować tego i minimalizować bólu, który dana osoba odczuwa. Można zapytać o myśli i zamiary samobójcze, o uczucia, które ktoś przeżywa. Ale powinno to służyć próbie zrozumienia problemów z perspektywy tej osoby. Słuchanie takiej osoby i towarzyszenie jej pomoże wspólnie znaleźć dobre dla niej rozwiązania, być inspiracją do wymyślania i realizowania małych kroków na drodze do polepszenia nastroju. Oczywiście w wypadku osób, które próbowały odebrać sobie życie z reguły wskazane jest wsparcie profesjonalistów, ale życzliwość i zainteresowanie otoczenia również są bardzo ważne.
Mity na temat samobójstw
Ważnym elementem w przekraczaniu tabu w temacie samobójstw jest opisanie mitów na ten temat. Wiedząc co jest faktem, a co mitem, możemy realnie ocenić sytuację. Zdecydowana większość osób dokonujących zamachu na swoje życie sygnalizuje wcześniej problemy, ale zdarza się, że ich słowa, a nawet groźby są bagatelizowane. Nie jest prawdą, że rozmowa o samobójstwie może sprowokować targnięcie się na życie. Umiejętna rozmowa z osobą w kryzysie daje jej poczucie, że jej problemów się nie omija i nie pomija, że nie unika się rozmawiania z nią na tematy trudne, a to dodaje otuchy.
Warto wiedzieć, że zachowań samobójczych nie można przypisać do żadnej grupy zawodowej, zainteresowań czy wrażliwości. Czynnikiem determinującym nie są też sytuacja finansowa ani miejsce zamieszkania. Suicydolodzy zwracają uwagę na to, by osoby podejmujące zachowania samobójcze, nawet jeśli już są pod opieką psychiatry i zaczęły przyjmować leki, nieprzerwanie otaczać uwagą i troską. Dlaczego to tak ważne? Ponieważ leki w pierwszej kolejności oddziałują na napęd. Wydaje się, że ktoś ma więcej energii. Otoczenie odczytuje ten objaw jako poprawę, tymczasem nastrój takiej osoby nadal może być bardzo niski, niestabilny. A brak opieki i wsparcia po próbie samobójczej jest najważniejszym czynnikiem ryzyka i może być przyczyną kolejnego zachowania autodestrukcyjnego.
Warto przeczytać: Depresja – gdy życie traci sens
Jak rozmawiać z osobą, której bliski popełnił samobójstwo?
Jak zachować się w obecności matki, której syn lub córka popełnili samobójstwo? Jak rozmawiać z kobietą, której mąż skutecznie targnął się na swoje życie? Jak pocieszyć kogoś, jeśli jego przyjaciółka wybrała śmierć zamiast życia? Trudno znaleźćwłaściwe słowaw rozmowie, trudno patrzeć na czyjąś rozpacz, nie wiemy jak reagować na ból lub wściekłość tych, którzy doświadczyli tak wielkiej straty. Specjaliści z Interdyscyplinarnego Zespołu Profilaktyki Zachowań Samobójczych, działającego pod egidą Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, opracowali schemat postępowania, który pozwoli wesprzeć osobę w żałobie, a jednocześnie nie obciąży pomagającego ponad siły.
Został on umieszczony na stronie „Życie warte jest rozmowy” w zakładce Pomoc innym i zawiera następujące punkty:
1. Dla osoby w żałobie po śmierci samobójczej kogoś bliskiego nie można znaleźć właściwych słów pocieszenia.
2. Staraj się zrozumieć sytuację i uczucia osoby w żałobie. Miej świadomość, że może być ona pod wpływem bardzo silnych emocji, takich jak: szok, ból, rozpacz, żal, wściekłość, niedowierzanie, tęsknota, strach, przerażenie. Pozwól na ich wyrażenie.
3. Bądź blisko tak długo, jak to możliwe. Jeśli musisz odejść, znajdź kogoś, kto cię zastąpi. Czasem wystarczy pobyć razem, pomilczeć, przytulić, popłakać. Mów wprost, że jest ci przykro z powodu straty i z powodu bólu i cierpienia tej osoby, rodziny.
4. Słuchaj. Nie zniwelujesz bólu, możesz jednak być blisko i słuchać. Powiedz np. „Jestem przy Tobie”, „Musi być Ci ciężko”, „Opowiedz mi o tym”, „Dobrze, że o tym mówisz”. Pozwól opowiadać ciągle o tym samym.
5. Pytaj. Dowiedz się, w czym możesz pomóc i zrób to na miarę swoich możliwości, pytając np. „Nie wiem, co powiedzieć”, „Czy mogę coś dla ciebie zrobić?”, „Czego potrzebujesz, co mogłoby Ci pomóc”, „Jak mogę Cię wesprzeć?”.
6. Inicjuj i podtrzymuj kontakty. Pisz, dzwoń, proponuj spotkania. Nie rezygnuj nawet przy odmowach.
7. Daj czas. Nie oczekuj, że osoba w żałobie szybko poradzi sobie z zaistniałą sytuacją – żałoba może trwać latami. W przypadku samobójstwa może się jeszcze wydłużyć.
8. Wspieraj. Nawet jeśli widzisz, że osoba wraca do normalnego życia, to warto nad nią czuwać, interesować się jej sprawami i przeżywanymi uczuciami.
9. Pomóż znaleźć pomoc i system wsparcia. Jeśli osoba nie może poradzić sobie ze stratą lub niepokoisz się o jej kondycję psychiczną, pomóż znaleźć pomoc specjalistyczną lub grupę wsparcia.
10. Zachowaj czujność. Uważaj na sygnały ostrzegawcze zagrożenia samobójczego u osób, które straciły bliskiego w wyniku samobójstwa.
11. Zadbaj o siebie. Towarzyszenie komuś podczas żałoby może być wyczerpujące. Ty też musisz poradzić sobie ze swoimi emocjami. Znajdź czas na odpoczynek i przyjemności. Korzystaj również ze wsparcia i pomocy specjalistów.
Życie warte jest rozmowy. Kryzys może dosięgnąć każdego, a nie każdy znajdzie dość siły, aby go pokonać. Nie każdy w trudnym momencie będzie wiedział, gdzie szukać profesjonalnej pomocy. Od tego, czy potrafimy rozpoznać niepokojące sygnały, czy wiemy, jakich słów używać podczas rozmowy z osobą w gorszej kondycji psychicznej, może zależeć jej decyzja o zamachu na swoje życie lub poszukaniu wsparcia u specjalistów.
Może zainteresuje Cię: Jak poradzić sobie z żałobą?
