O rozwoju i starzeniu się mózgu, o wpływie stresu na jego funkcjonowanie oraz o tym, jak utrzymać sprawność funkcji poznawczych mózgu do późnej starości opowiada neuropsycholog dr Alicja Czyrska.
Kilka miesięcy temu dr Alicja Czyrska wyjaśniła nam, dlaczego czasem zapominamy i radziła, jak postępować, aby mózg dobrze funkcjonował: Neuropsycholog dr Alicja Czyrska radzi, jak dbać o mózg i tłumaczy, dlaczego zdarza nam się zapominać.
Na początku 2021 roku SiedemÓsmych i MózgAktywacja! chcą zachęcić swoich Czytelników do treningu mózgu. Być może wpisze się on w Wasze noworoczne rozwojowe postanowienia? W cztery kolejne soboty będziemy publikować zestawy ćwiczeń, stymulujących funkcje mózgu: percepcję i motorykę, koncentrację, pamięć, a także rozwijających inteligencję.
Dziś natomiast proponujemy Wam rozmowę o tym, jak rozwija i starzeje się mózg, a także o wpływie stresu na organizm człowieka.
Emilia Baranowska: Jak rozwija się mózg?
dr Alicja Czyrska: Mózg jest cały czas badany przez naukowców i ciągle zdumiewa. Jest wiele ciekawych odkryć związanych z jego rozwojem – z tym, co dzieje się z mózgiem dziecka w łonie matki, w pierwszych latach po urodzeniu oraz kiedy osiąga on swoją funkcjonalną dojrzałość.
Szacuje się, że w chwili urodzenia w mózgu dziecka jest około stu miliardów neuronów (komórek nerwowych), ale stosunkowo niewiele z nich jest zmielinizowanych i połączonych z innymi neuronami. Do trzeciego roku życia mózg tworzy około biliarda połączeń z innymi neuronami. Najwcześniej rozwijają się okolice potyliczne związane z percepcją wzrokową (tylna część mózgu), one najwcześniej dojrzewają i ulegają mielinizacji, dzięki czemu mogą precyzyjnie działać.
Najpóźniej dojrzewa przednia jedna trzecia mózgu wraz z korą przedczołową. Są tam tzw. ośrodki wykonawcze mózgu związane z myśleniem i logiką działania, planowaniem, doprowadzaniem zadań do końca. Procesy mielinizacji w korze przedczołowej trwają do około 25. roku życia. Dopiero po osiągnięciu tego etapu rozwoju mózg może działać efektywniej. Potocznie mówi się, że jak tylko mózg osiągnie dojrzałość i zaczyna funkcjonować na wyższym poziomie, to zaraz też następuje proces jego starzenia się. Trudno się z tym nie zgodzić biorąc pod uwagę fakt, że ów proces rozpoczyna się między 30. a 40. rokiem życia…
Co wtedy dzieje się w mózgu?
Po 25. roku życia, gdy już osiągniemy szczytowy rozwój, mózg zaczyna się zmniejszać na skutek utraty neuronów. Jako pierwsze starzeją się okolice przednie mózgu, czyli te, które stosunkowo niedawno dojrzały. Dlatego też mówi się, że mózg rozwija się „od tyłu do przodu”, a starzeje się „od przodu do tyłu”. Zmian biologicznych, jakie zachodzą w mózgu pod wpływem starzenia nie da się uniknąć. Obejmują one wspomniane zmniejszanie się liczby neuronów, a także znaczący spadek komórek glejowych, które wspomagają neurony. W procesie starzenia się mózgu obserwuje się także zmiany syntezy neurotransmiterów, czyli substancji, które uczestniczą w przekazywaniu sygnałów między neuronami. Rezultatem tych zmian może być osłabienie pamięci i koncentracji.
Jednak często negatywne zmiany w obrębie funkcjonowania poznawczego (takie jak trudności z orientacją codzienną, zapamiętywaniem, koncentracją, uczeniem się, liczeniem, pisaniem itp.) nie są naturalną konsekwencją starzenia się mózgu. Tłumaczenie objawów chorobowych tylko wpływem wieku jest nieprawidłowe. Wiele zaburzeń funkcji mózgu nie wynika ze starzenia się, tylko jest rezultatem rozwijającego się procesu neurodegeneracyjnego. Wszelkie objawy kliniczne wymagają diagnostyki neuropsychologicznej i często wiążą się z podjęciem decyzji o neurorehabilitacji.
Czy możemy coś zrobić, aby zatrzymać proces starzenia się mózgu?
Starzenie się to powolne zmiany pojawiające się pod wpływem upływającego czasu i mają one charakter nieuchronny. Cały organizm podlega procesom starzenia się, mózg nie jest tu wyjątkiem. Pogorszenie funkcji mózgu, związane ze starzeniem się, nie jest zauważalne z dnia na dzień. Ale zmiany te mają znaczenie w dłuższym okresie życia. Mózg ma jednak ogromne możliwości neuroplastyczne, które, jeśli są odpowiednio uaktywniane, mogą kompensować konsekwencje biologicznego starzenia się.
Mamy możliwość rozwijać się przez całe życie. Odpowiednio ukierunkowana stymulacja: uczenie się nowych rzeczy, treningi neuropoznawcze (tzw. trening mózgu), aktywność fizyczna, inspirujące kontakty z innymi ludźmi – to wszystko pobudza neurony i powstawanie połączeń między nimi. A im więcej jest tych połączeń, im one są gęstsze i trwalsze, tym poszczególne funkcje mózgu działają sprawniej. To również zwiększa szanse mózgu na utrzymanie sprawności oraz zdolności do nauki przez całe życie.
Po czym poznać, że mózg nieprawidłowo się starzeje?
Pierwszym symptomem patologicznego starzenia się mózgu są najczęściej kłopoty z pamięcią. Osoby rozpoznają, że znacząco trudniej jest im zapamiętywać nowe informacje. Najczęściej jako pierwsza osłabieniu ulega pamięć krótkoterminowa. W ujęciu klinicznym ważne jest rozróżnienie między zmianami związanymi z naturalnym starzeniem się mózgu a zaburzeniami poznawczymi, które są objawem chorobowym. Jest pewna granica, kiedy pamięć może słabiej funkcjonować, a między tym, kiedy pamięć naprawdę zawodzi. Funkcjonowanie pamięci może pośrednio obrazować stan zdrowia mózgu. Pośrednio ponieważ w diagnostyce neuropsychologicznej należy również monitorować stan innych funkcji mózgu, nie tylko pamięci. Jeśli jednak ktoś traci orientację codzienną, to z pewnością jest to sygnał chorobowy.
Usprawnianie pamięci jest ważne dla utrzymania tzw. higieny umysłu. Mózg jest tak biologicznie uwarunkowany, że przykre doświadczenia, krzywdy, niepowodzenia, ogólnie to, co jest awersyjne, rejestruje w sposób bardziej trwały, niżeli doświadczenia dobre czy przyjazne. Jeśli pamięć w starzejącym się mózgu zaczyna się pogarszać, to dobre i pozytywne wspomnienia blakną szybciej, a bardziej wyraźne są wspomnienia dotyczące negatywnych zdarzeń (ponieważ one były mocniej utrwalone). Z tego powodu często osoby cierpiące na zaburzenia pamięci mają poczucie, że pamiętają tylko przykre rzeczy, których doświadczyły. Usprawnianie pamięci ma więc przeciwdziałać powstaniu tej „nierównowagi pamięciowej” i zapobiec depresji, która często u osób starszych rozwija się właśnie na tle osłabienia funkcji poznawczych.
Może zainteresuje Cię: Kaizen – do celu małymi krokami
